Cafodd Cai ac Arwen gyfle i gyfarfod â’r Cynghorydd Hazel Evans, yr Aelod o’r Bwrdd Gweithredol dros yr Amgylchedd, yn rhithwir i gael rhagor o wybodaeth am yr hyn y mae Cyngor Sir Caerfyrddin yn ei wneud i ddiogelu’r amgylchedd gan ganolbwyntio ar ei ymgyrch ‘I ddiogelu ein hamgylchedd’ yn ystod rhan o Orffennaf Di-blastig.

Roeddem am gyfarfod â’r Cynghorydd Hazel Evans gan ein bod yn credu ei bod yn bwysig bod Cyngor Sir Caerfyrddin yn ymwybodol o farn pobl ifanc. Aeth y cyfarfod yn dda iawn, cawsom drafodaeth adeiladol am nifer o bynciau gwahanol. Dyma’r hyn a ddywedwyd!

C1. Rydym yn fwyfwy ymwybodol o effaith ddinistriol plastig untro ar yr amgylchedd – pam ydym ni’n dal i weld cymaint o blastig yn ffreuturau ein hysgolion?

Y Cynghorydd Evans: Rydym yn gweithio ar fenter newydd gan Lywodraeth Cymru ynghylch plastig untro. Nid yw plastig untro ei hun yn ofnadwy, ond yn hytrach y ffordd y caiff ei waredu. Os ydych yn defnyddio plastig ac yn ei waredu’n gywir, nid yw hynny’n niweidiol. Nid yw mor syml â hynny e.e. i newid y poteli llaeth plastig am boteli gwydr mewn ysgolion cynradd, i sicrhau ei bod yn gydnaws â’r amgylchedd, mae’n rhaid i chi ddefnyddio’r botel wydr hon ugain gwaith i gael lefel carbon cyfwerth.

Arwen: Pam fod cymaint o anghysondeb rhwng gwahanol ffreuturau ysgolion. e.e. Mae Bro Myrddin wedi gwahardd plastig yn ei ffreutur ond nid yw Ysgol Uwchradd y Frenhines Elisabeth wedi gwneud hynny.

Y Cynghorydd Evans: Rydym yn gweithio i sicrhau bod polisi ar waith ledled Sir Gaerfyrddin ynghylch hynny.

C2. Ar ôl i Gyngor Sir Caerfyrddin ddatgan Argyfwng Hinsawdd, roedd y Cynllun Carbon Sero-net i fod yn barod erbyn mis Chwefror 2020. Beth yw’r datblygiadau o ran y cynllun?g the plan?

Y Cynghorydd Evans: Fe’i lansiwyd ar 20 Chwefror ac mae ar gael ar wefan CSC. Ni oedd y sir gyntaf yng Nghymru i gyhoeddi cynllun gweithredu newid yn yr hinsawdd, a gafodd ei gymeradwyo gan y cyngor llawn ar 12 Chwefror ac roedd pob adran yn y cyngor yn rhan ohono. 

Cai: Roedd un o bwyntiau’r cynllun yn ymwneud â Chronfa Bensiwn Dyfed – bydd CSC yn ymwahanu oddi wrth fuddsoddiadau tanwydd ffosil.

Y Cynghorydd Evans: Nid yw’r cyngor yn cael gwneud hynny (newid i ynni adnewyddadwy) ar ei ben ei hun ac mae’n rhaid iddynt ymgynghori â chwmnïau a gwahanol grwpiau. Mae gan Gronfa Bensiwn Dyfed nifer fawr o aelodau a byddent yn gweithio tuag hynny e.e. Mae BP yn un o’r buddsoddwyr ac mae’n buddsoddi llawer o arian mewn materion ecolegol, felly nid yw hyn bob amser yn negyddol. O ran y gronfa bensiwn – rydym yn ei gweinyddu ond rydym yn gwneud hynny ar ran llwyth o gyrff felly nid ydym yn gallu gwneud y newidiadau ar ein pennau ein hunain.

C3. O ran Clefyd Coed Ynn, gwelwn fod nifer o goed wedi eu heffeithio yn ein sir – beth mae CSC yn ei wneud i dyfu coedwigoedd gwydn a phlannu coed newydd yn lle’r rhai sydd wedi eu heffeithio?

Y Cynghorydd Evans: Mae gennym grŵp Clefyd Coed Ynn mewnol sy’n edrych ar gyfleoedd ailblannu. Mae hyn yn cael ei ddatblygu ar hyn o bryd. Cawsom grant i blannu prosiectau coetir mewn dwy ardal; Dafen, Llanelli a Maesdewi, Llandybie. Rydym yn edrych ar diroedd eraill sydd gennym sydd yn gallu bod yn addas ar gyfer plannu coed hefyd.

C4. Beth ydych chi’n ei wneud i hyrwyddo prosiectau amgylcheddol yn Sir Gaerfyrddin – er enghraifft, newid i ynni adnewyddadwy?

Y Cynghorydd Evans: Er enghraifft, cynhyrchodd y felin wynt yn Nant-y-Caws ddigon o ynni ar gyfer 400 o gartrefi. Rydym yn gweithio gyda’r Bwrdd Trydan ar ddatblygu cysylltiad ar gyfer ffynonellau adnewyddadwy. Rydym yn gosod llawer o baneli solar. Ein nod yw, pan fydd cost trosi batris yn lleihau, byddwn yn gallu cyflenwi ein holl gartrefi ag ynni adnewyddadwy.

Gwnaethom hefyd lofnodi Bargen Ddinesig Bae Abertawe i gael cartrefi yn orsafoedd pŵer, lle mae’n rhaid i bob eiddo newydd a adeiledir fod yn gydnaws â’r amgylchedd gyda chymaint o ddeunydd inswleiddio a hunan-gyflenwi â phosibl. Mae gennym lawer o gerbydau trydan ar gyfer ceir adrannol, a phan brynwyd ein lorïau sbwriel nhw oedd y rhai mwyaf cydnaws â’r amgylchedd. Rydym yn ystyried prynu rhagor o gerbydau ac ar hyn o bryd mae rhai hydrogen yn cael eu profi.

Yn ogystal, mae bron pob un o’r goleuadau stryd yn Sir Gaerfyrddin yn rhai LED sy’n golygu nad ydynt yn defnyddio llawer o ynni.

Mae prosiectau bioamrywiaeth yn cael eu datblygu e.e. ardal gwarchod glöynnod byw. Wth ystyried pob cais cynllunio, mae’n rhaid i ni edrych ar yr effaith amgylcheddol a sut i liniaru’r effaith honno. E.e. gyda’r ffordd osgoi newydd sy’n cael ei hadeiladu yn Cross Hands, roedd yn rhaid symud y perthi fel yr oeddent er mwyn cadw’r bywyd gwyllt.  Mae’n golygu arbed yr amgylchedd yn ogystal â thorri costau.

C5. Ar ôl Ymgyrch Make Your Mark – ymgynghoriad ieuenctid mwyaf yn y DU, a gynhaliwyd fis Hydref diwethaf, cafodd y broblem o ollwng sbwriel ei bleidleisio fel y broblem leol fwyaf pwysig gan bobl ifanc yn Sir Gaerfyrddin. Beth mae CSC yn ei wneud i fynd i’r afael â’r broblem o daflu sbwriel yn ein sir?

Y Cynghorydd Evans: Mae gennym Gynllun Rheoli Sbwriel ar waith, mae’r ddogfen hon yn amlinellu sut yr ydym ni fel sir yn rheoli’r broblem o ollwng sbwriel. Mae Grŵp Ansawdd Lleol wedi cael ei gyflwyno i edrych ar ffyrdd gwahanol o fynd i’r afael â’r broblem. Mae gennym Orchymyn Diogelu Mannau Agored Cyhoeddus sy’n ymdrin â baw cŵn a materion eraill yn ymwneud â chŵn. Cyflwynwyd Pwerau Gorfodi newydd i fynd i’r afael â phroblemau sbwriel a gwastraff yn y sir. 

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio ar ymgyrch sbwriel newydd a fydd yn cael ei chynnal ym mis Medi. Bydd hyn yn tynnu sylw at y ffaith bod cyfrifoldeb ar bob un ohonom o ran sbwriel a sut y gallwn ni leihau sbwriel.

Rydym wedi bod yn gweithio gyda chadwyni bwyd brys fel McDonalds ac maent wedi gosod biniau sbwriel ychwanegol y tu allan.

Rydym yn gwneud llawer o waith yn monitro ardaloedd lleol i fynd i’r afael â’r broblem, mae gennym ddiwrnodau gorfodi hefyd lle mae swyddogion addysg yn dosbarthu taflenni i roi cyngor i breswylwyr ynghylch sut i ailgylchu’n gywir. Rydym hefyd yn cynnal ymgyrchoedd megis ymgyrchoedd glanhau traethau a sesiynau codi sbwriel.

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio ar Gyfrifoldeb Cynhyrchwyr – sef o bosibl cael cynhyrchwyr i dalu am waredu deunydd pacio na ellir ei ailgylchu.

C6. O ran ailgylchu, mae Sir Gaerfyrddin y tu ôl i siroedd eraill. Pam y mae cymaint o wahaniaeth rhwng gwahanol siroedd? A fyddem yn ailgylchu mwy pe bai gennym system ailgylchu ar wahân? A oes gennych unrhyw atebion ar waith?

Y Cynghorydd Evans: Mae’r sir wedi cyrraedd y targed ailgylchu (64%) a osodwyd gan Lywodraeth Cymru – cyrhaeddodd Sir Gaerfyrddin 64.6% ar gyfer y flwyddyn ddiwethaf. Mae hyn yn golygu ein bod yn y 15^fed safle yng Nghymru allan o 22 sir.

Mae llawer o ddadlau wedi bod ynghylch ailgylchu cymysg. I bobl sy’n byw naill ai mewn cartref amlfeddiannaeth neu lety a rennir gallai fod yn broblem fawr o ran storio gyda’r holl wahanol gynwysyddion. Fodd bynnag, mae’r ffigurau’n dangos ei fod yn llwyddiannus. Ymhen dwy flynedd mae’n rhaid i ni newid y lorïau a bydd yn rhaid inni benderfynu pa lwybr yr ydym yn ei ddilyn. Bydd angen i ni hefyd ddechrau casglu gwydr.

Pan fyddwn yn edrych ar y data ac yn cymharu e.e. Ceredigion a Sir Benfro gyda Sir Gaerfyrddin, mae ein poblogaeth deirgwaith yn fwy, efallai y bydd hyn yn ystumio’r ffigurau. Pan fyddwch yn edrych ar siroedd tebyg o ran maint, rydym yn perfformio mewn ffordd debyg.

Cyn gwneud y penderfyniad, byddwn yn ymgynghori â phreswylwyr ynghylch eu barn am ailgylchu cymysg. 

Cai: Cafodd raglen ddogfen ei chyhoeddi a oedd yn dangos bod rhai siroedd yn anfon eu sbwriel i drydydd gwledydd, i Maleisia neu Indonesia. A yw CSC yn anfon ei sbwriel dramor?

Y Cynghorydd Evans: Rydym yn anfon sbwriel i Sweden i’w drosi am wres ac aeth 1% o’n gwastraff i Dwrci yn ddiweddar ond rydym yn gwneud ein gorau i beidio â gwneud hyn. Yr hyn y mae angen i ni ei ystyried yw sut i ddefnyddio gwastraff rydym yn ei gynhyrchu fel bod llai o wastraff yn mynd i safleoedd tirlenwi.

Arwen: Beth allwn ni ei wneud fel Cyngor Ieuenctid Sir Gaerfyrddin i helpu’r amgylchedd?

Y Cynghorydd Evans: Cynyddu ymwybyddiaeth ynghylch gollwng sbwriel fyddai’r peth gorau. Os nad oes gan eich ysgol finiau ailgylchu – mae hynny’n rhywbeth y dylech chi fod yn ein lobïo i’w cael, gan ddweud ‘os ydych am i ni ailgylchu ac nid i ollwng sbwriel – rhowch y biniau i ni!’  Bydd hyn yn addysgu pawb o oedran iau i gymryd gofal ac i wybod bod y gwastraff yn mynd i gael ei ailddefnyddio.

Hoffem rhoi ddiolch i Cynghorydd Hazel Evans am ei hamser ac am gymryd rhan yn y cyfweliad i roi’r cyfle i ni i afael â phryderon pobl ifanc ynghylch yr amgylchedd a Gorffennaf Di-blastig. Cafodd ein cwestiynau eu hateb ac rydym yn edrych ymlaen at gyfarfod ym mis Medi.

Rydym wedi cael amser prysur yn ddiweddar gydag aelodau yn teithio i bob cornel o’r Sir yn cyflwyno ein Siartiau Dysgu Go Iawn ar Gyfer Bywyd Go Iawn i bob Pennaeth Uwchradd i sicrhau bod copi yn cael ei arddangos ym mhob un o’n Hysgolion Uwchradd.

Mae’r Siarter yn cyfleu barn dros 150 o bobl ifanc ac yn dangos y 10 maes dysgu fel, Cymorth Cyntaf, Byw’n Annibynnol, Addysg Wleidyddol a Sgiliau DIY, y credwn y dylid eu haddysgu mewn ysgolion i roi’r wybodaeth, a’r sgiliau i ni angen i baratoi ar gyfer ein dyfodol.

Rydym yn gweithredu fel llais i bobl ifanc trwy gynrychioli barn plant a phobl ifanc eraill mewn materion sy’n bwysig iddynt. Wrth wneud hynny, rydym yn creu cyfleoedd i bobl ifanc eraill gymryd rhan yn ystyrlon wrth wneud penderfyniadau ar faterion sy’n effeithio ar eu bywydau ac i greu newid cadarnhaol.

Dywedodd ein Haelod Steffan “Rydym yn gyffrous iawn bod cwricwlwm newydd yn cael ei gyflwyno yng Nghymru, sy’n ei wneud mor bwysig i archwilio addysg a gwneud yn siŵr bod pobl ifanc yn cymryd rhan yn y gwaith o’i ddatblygu. Rydym am gael cwricwlwm sy’n ymgysylltu ac yn berthnasol i bobl ifanc er mwyn sicrhau newid cadarnhaol yn Sir Gaerfyrddin a Chymru. Rydym yn edrych ymlaen at gael cwricwlwm a fydd yn helpu i lunio dyfodol pobl ifanc ac i’n paratoi ar gyfer gweddill ein bywydau ”

EIN CYNHADLEDD… Fe wnaethom gasglu barn pobl ifanc o’n Cynhadledd Ieuenctid Blynyddol a gynhaliwyd ym mis Tachwedd 2018. Cwricwlwm i Baratoi Ni am Oes oedd y pwnc  ddaeth i’r brig trwy bleidlais yn Sir Gâerfyrddin, Cymru a’r DU yn 2018 gwneud eich balot marciau.  Rhoddodd y gynhadledd y cyfle i bobl ifanc 14-23 oed gael lleisio eu barn, eu sylwadau a’u barn gan aelodau etholedig a phenderfynwyr yn Sir Gaerfyrddin er mwyn dylanwadu ar y cwricwlwm lleol a hawliau’r dysgwyr yma yn y sir.

CYFARFOD PENNAETHAU ADDYSG…Gyda chefnogaeth y Tîm Cyfranogi, yn y Gwanwyn cawsom y cyfle i gyflwyno ein Siarter Bywyd Go Iawn ar gyfer Dysgu Go Iawn i Benaethiaid Uwchradd ac Uwch Reolwyr Addysg Sir Gaerfyrddin gyda’r nod o ddylanwadu ar y cwricwlwm lleol newydd sy’n cael ei ddatblygu fel rhan o Cwricwlwm yr Ysgol Genedlaethol Newydd 2022.

CWRICWLWM CENEDLAETHOL YR YSGOL 2022… Addysg yn Newid!  Mae Llywodraeth Cymru yn newid y ffordd yr ydym yn dysgu ac am i bob plentyn a pherson ifanc fod:
– Dysgwyr uchelgeisiol a galluog;
– Cyfranwyr mentrus a chreadigol;
– Dinasyddion moesegol a gwybodus;
– Unigolion iach a hyderus.

Gallwch gymryd rhan a dweud eich dweud ar y cwricwlwm newydd ar gyfryngau cymdeithasol gan ddefnyddio #CwricwlwmiGymru neu drwy ymweld â Gwefan Llywodraeth Cymru

Mae’r Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol, neu’r CCB, yn fodd i ni fel pobl ifanc ddangos ac adrodd am y gwaith rydym wedi’i gyflawni fel Cyngor Ieuenctid i’r Aelodau o Fwrdd Gweithredol Cyngor Sir Caerfyrddin a phenaethiaid gwasanaethau eraill yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Mae’n gyfle hefyd i ni nodi amcanion a nodau ar gyfer y flwyddyn sydd i ddod.

Rydym wedi cyflawni cymaint yn ystod y 12 mis diwethaf yn genedlaethol ac yn rhanbarthol :
• #TlodiMisglwyfSirGâr
• Yr Adroddiad Brexit
• Digwyddiadau Cymru Ifanc (megis Hawl i Holi am Brexit a Chynhadledd Cymru Ifanc)
• Senedd Ieuenctid Cymru
• Senedd Ieuenctid y Deyrnas Unedig
• Ymgyrch Make Your Mark
• Cynhadledd Dysgu Go Iawn ar gyfer Bywyd Go Iawn
• Gwersyll Haf
• Llysgenhadon Cymunedol Hawliau Plant
• Uwchgynhadledd Ieuenctid Iechyd Cyhoeddus Cymru

Mae’r gwaith rydym wedi’i gyflawni fel pobl ifanc yn anhygoel! Mae wedi cymryd llawer o waith caled a phenderfyniad er mwyn cyrraedd lle’r ydym heddiw. Mae’r CCB yn rhoi cyfle i ni arddangos ein cyflawniadau a’n hamcanion ar gyfer y flwyddyn sydd i ddod.

Y LANSIAD SWYDDOGO

Defnyddiom y CCB eleni fel llwyfan i lansio’r ymgyrch #TlodiMisglwyfSirGâr yn swyddogol. Rhoddodd y Cyng. Mair Stephens, Hyrwyddwr Tlodi Misglwyf, araith i’w lansio’n swyddogol yn ein CCB. Ers hynny, rydym wedi bod yn dosbarthu blychau ac eitemau #TlodiMisglwyf i ysgolion, canolfannau teulu a banciau bwyd ledled Sir Gaerfyrddin mewn ymdrech i drechu Tlodi Misglwyf gymaint ag y gallwn ac i helpu cynifer o ferched pan ddaw’r amser.

BLAENORIAETHAU

Yn ystod ein CCB, rhoddodd ein Cadeirydd, Brittany, araith am 2 o’n prif flaenoriaethau ar gyfer y flwyddyn sydd i ddod. Ein dwy brif flaenoriaeth ar gyfer y flwyddyn yw iechyd meddwl a Chonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn (CCUHP).

Mae iechyd meddwl yn fater mawr i bobl ifanc ac mae’n cynyddu. Mae’n fater pwysig sy’n effeithio ar bobl o bob oed ym mhobman. Ar hyn o bryd mae gennym ein hymgyrch iechyd meddwl ein hunain #StoriHarriet. Bu Harriet, sy’n aelod o Gyngor Ieuenctid Sir Gaerfyrddin, yn dioddef o iselder a gwnaeth hyn ei hysbrydoli i ddechrau ei hymgyrch sy’n annog pobl i ‘Ddechrau sgwrs i newid bywyd’.

Yn ystod pleidlais Make Your Mark 2018, cafodd iechyd meddwl ei nodi fel y prif fater yn Sir Gaerfyrddin gyda chyfanswm o 1,035 o bleidleisiau. Mae hyn yn profi ei fod yn bryder mawr i bobl ifanc Sir Gaerfyrddin, felly penderfynom fel Cyngor Ieuenctid Sir Gaerfyrddin y bydd yn un o’n prif flaenoriaethau ar gyfer 2019/2020.

Ein blaenoriaeth arall yw Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn a bydd yn dathlu 30 mlynedd ers iddo gael ei sefydlu ym mis Tachwedd. Mae Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn (CCUHP) yn gytundeb rhyngwladol cyfreithiol rwymol sy’n nodi hawliau sifil, gwleidyddol, economaidd, cymdeithasol a diwylliannol pob plentyn, waeth beth fo’u hil, eu crefydd neu eu galluoedd. Mae’r CCUHP yn cynnwys 54 o erthyglau sy’n nodi hawliau plant a sut dylai llywodraethau gydweithio er mwyn sicrhau eu bod ar gael i’r holl blant.

Rydym wedi bod yn gweithio gyda Gwasanaethau Cymorth Ieuenctid a Thîm Cyfranogiad a Hawliau Plant Cyngor Sir Caerfyrddin i roi cyfleoedd i’n haelodau, ac i bobl ifanc eraill yn y dyfodol, fod yn rhan o’r broses o recriwtio staff ar gyfer y gwasanaethau Cymorth Ieuenctid, yn arbennig ar gyfer y rolau hynny sy’n gweithio wyneb yn wyneb gyda phobl ifanc.

Rydym yn dod â sgiliau i’r broses gyfweld sy’n wahanol i’r rhai a gynigir gan weithwyr proffesiynol; rydym yn edrych am rinweddau yn yr ymgeisydd na fyddai gweithwyr proffesiynol yn chwilio amdanynt efallai, ac felly gallwn gryfhau’r broses gyfweld.

Dywedodd Amber Treharne, aelod o Ben-bre, fod cymryd rhan yn y cyfweliadau yn “brofiad gwych oedd yn rhoi cipolwg ar y broses gyfweld. Mae’n hollol wych fod y cyngor yn annog pobl ifanc i gymryd rhan yn y broses. Fel pobl ifanc gallwn gynnig persbectif gwahanol ar rinweddau’r sawl sy’n cael ei gyfweld a sut mae’n ymwneud â phobl o’n grŵp oedran ni. Dyma’r ffordd ymlaen, heb os, a bydden i wrth fy modd yn gweld y Cyngor Sir yn rhoi mwy o gyfleoedd i bobl ifanc gymryd rhan mewn cyfweliadau.”

Mae cael Panel Cyfweld o Bobl Ifanc nid yn unig yn gwneud yn siŵr bod modd inni ddefnyddio ein Hawl i fod yn rhan o benderfyniadau sy’n effeithio arnom, ond mae hefyd yn gallu helpu i wneud yn siŵr bod y Cyngor yn cyflogi’r bobl iawn i weithio gyda phlant a phobl ifanc. Nid yw panel cyfweld o bobl broffesiynol bob amser yn gofyn y cwestiynau y byddai pobl ifanc yn hoffi ateb ar eu cyfer.

Dywedodd Sarah Powell, Uwch-swyddog Cyfranogiad a Hawliau Plant, fod “pobl ifanc yn dda am feddwl am bethau mewn ffordd wahanol ac maen nhw’n gwybod beth maen nhw ei eisiau a beth maen nhw ei angen gan y bobl sy’n gweithio gyda nhw. Mae cael Panel Cyfweld o Bobl Ifanc yn gyfle gwych i’r tîm recriwtio ac i’r bobl ifanc sy’n cymryd rhan. Mae cael yr ymgeisydd gorau o ganlyniad i gynnwys pobl ifanc yn y broses gyfweld yn gallu helpu i wella canlyniadau plant a phobl ifanc yn ogystal â gwella’r gwasanaethau rydym yn eu darparu”.

Mae llawer o fanteision o gael Panel Cyfweld o Bobl Ifanc (hyperddolen) neu o gael person ifanc i fod yn aelod cyfartal o banel cyfweld proffesiynol. Mae cael y cyfleoedd hyn i roi ein barn yn gwneud inni deimlo’n fwy grymus ac yn arwydd bod gweithwyr proffesiynol yn ein parchu ni a’n safbwyntiau. Hefyd gall gryfhau’r berthynas rhwng gweithwyr proffesiynol a phobl ifanc, gan roi mwy o ffydd i ni bobl ifanc yn y gweithwyr proffesiynol a’u gwasanaethau, gan ein bod yn teimlo eu bod nhw’n gwrando arnom.